Гісторыя
У кожнага горада, як і ў кожнага чалавека, свой лёс, свая біяграфія, свая гісторыя. Гісторыя нашага горада не сыходзіць сваімі каранямі ў глыб стагоддзяў. Наш горад малады. Параўнальна невялікі перыяд жыццядзейнасці горада насычаны найважнейшымі падзеямі і яркімі датамі.
Перагортваючы старонкі біяграфіі горада, Баранавічы паўстаюць перад намі як маленькае паселішча, як цэнтр павета ў Навагрудскім ваяводстве, як абласны цэнтр, як адзін з найпрыгажэйшых гарадоў абласнога падпарадкавання, цэнтр раёна Брэсцкай вобласці.
Узнікненне Баранавічаў звязана з будаўніцтвам Маскоўска-Брэсцкай чыгункі. Пачатак гораду паклала невялікая станцыя гэтай дарогі, здадзеная ў эксплуатацыю ў лістападзе 1871 году - станцыя Баранавічы, якая атрымала сваю назву ад адной з бліжэйшых вёсак. З развіццём яе і, асабліва, з з'яўленнем перспектывы для Баранавічаў ператварыцца ў чыгуначны вузел, пачаў бурна развівацца пасёлак на зямлі, якая належала графіні Я.А. Развадоўскі. 27 мая 1884 г. Мінскае губернскае праўленне прыняло рашэнне пра прыладу тут мястэчка, які атрымаў назву Развадова. Тады ж, ў 1884 годзе, здаецца ў эксплуатацыю чыгунка, якая злучыла Вільню з Роўна і перасякае Маскоўска-Брэсцкую непадалёк ад станцыі Баранавічы. Новая станцыя - Баранавічы (ужо Палескіх чыгунак) - становіцца другім цэнтрам фарміравання будучага горада. У раёне яе ўзнікае і хутка расце паселішча, якое атрымала назву Новыя Баранавічы. Новыя Баранавічы ў сваім развіцці імкнуліся да мястэчка Розвадово (Старым Баранавічам). На мяжы 19-20 стагоддзяў абодва паселішчы зліліся, стварыўшы своеасаблівае ў адміністрацыйным дачыненні цэлае: мястэчка, якое з 1888 г. мела мяшчанскае кіраванне, уваходзіла ў склад Навамышскай воласці, а Новыя Баранавічы, якія знаходзіліся, у асноўным, на сялянскіх землях, ўваходзілі часткамі ў Навамышскую, Сталовічскую, Ястрамбельскую і Дараўскую воласці Навагрудскага павета. Такое становішча стрымлівала развіццё Баранавічаў. Аднак, нягледзячы на гэта, паселішча хутка расло. Калі ў 1897 г. тут пражывала 5 135 чалавек (тут, як і далей, - без уліку войскаў), то на пачатак 1902 г. жыхароў было 8950, а напярэдадні 1-й Сусветнай вайны - больш за 30000 чалавек. Акрамя таго, у Баранавічах размяшчалася значная колькасць (каля 3 000 чалавек) войскаў - чыгуначная брыгада і некалькі батальёнаў пяхотнага палка.
Баранавічы мелі 3 чыгуначныя станцыі, 2 вакзала, паравознае дэпо; свірны, млын і сухарны завод Віленскага інтэнданцтва; дзясяткі прадпрыемстваў (прамысловых і гандлёвых), заснаваных жыхарамі. Найбольш буйнымі з іх былі: тры цагляных, маслабойны, колавай мазі, два лесапільных, чыгуналіцейны завод, два млына, тры фабрыкі млынавых жорнаў. Абароты гандлёвых прадпрыемстваў дасягалі 5-6 мільёнаў рублёў у год. Напярэдадні 1-й Сусветнай вайны ў Баранавічах дзейнічалі сем рознага тыпу школ, меліся чатыры царквы, рымска-каталіцкая капліца, дзесяць малітоўных дамоў. З 1909 году працаваў кінатэатр (электратэатр «Эдем»), з 1911 году - тэлефонная сетка агульнага карыстання. У 1911-1912 гадах выходзіла газета «Баранавіцкі Лісток Аб'яў».
На працягу першага года вайны ў Баранавічах размяшчалася Стаўка Вярхоўнага Галоўнакамандуючага. Мікалай II неаднаразова ў той час бываў у Баранавічах.
У верасні 1915 года мястэчка было захоплена германскімі войскамі. 5 студзеня 1919 года Чырвоная армія вызваліла Баранавічы.
З лютага 1919 года Баранавічы - горад, цэнтр Баранавіцкага павета Мінскай губерні БССР. Падчас савецка-польскай вайны 1919-1920 гадоў горад неаднаразова пераходзіў з рук у рукі, што спрыяла яго далейшаму разарэнню. Пасля адрыньвання ад БССР яе заходніх раёнаў (па Рыжскага мірнага дагавора 1921 гады) Баранавічы - у складзе Польшчы. Цэнтр павета Навагрудскага ваяводства.
Пасля ўз'яднання Заходняй Беларусі з БССР Баранавічы - абласны цэнтр Савецкай Беларусі (з 4 снежня 1939 года). У горадзе налічвалася каля 27 тысяч жыхароў (восень 1939 года). У 1939-1941 гадах у горадзе адкрываюцца новыя і рэканструюцца старыя прамысловыя прадпрыемствы, удасканальваюцца народная адукацыя і ахова здароўя, пачынаюць дзейнічаць дзяржаўны настаўніцкі інстытут, музей выяўленчага мастацтва, абласны драматычны тэатр, іншыя ўстановы культуры.
У першыя дні Вялікай Айчыннай вайны горад быў акупіраваны нямецка-фашысцкімі захопнікамі (з 27 чэрвеня 1941 года). Яны разбурылі і зруйнавалі Баранавічы. Былі знішчаны электрастанцыя, радыёстанцыя, паравознае дэпо, 16 прамысловых арцеляў, усе прадпрыемствы гарпрамкамбіната, 130 крам, 12 сталовых, 15 шапікаў, кінатэатр, музей, драматычны тэатр, 6 школ, Палац піянераў, 2500 жылых і надворных пабудоў. Дзясяткі тысяч чалавек загінулі тут. Жыхары краю вялі рашучую барацьбу з ворагам. На тэрыторыі вобласці дзейнічала Баранавіцкае партызанскае злучэнне, у гарадах - патрыятычнае падполле (толькі ў Баранавічах налічвалася каля дзесяці падпольных груп). Горад быў вызвалены 8 ліпеня 1944 года падчас Баранавіцкай-Слонімскай наступальнай аперацыі. За вылучэнне ў баях пры вызваленні абласнога цэнтра 28 воінскіх злучэнняў і частак былі ўдастоены ганаровага наймення «Баранавіцкіх», 18 - ўзнагароджаны ордэнамі Радзімы.
Разбураныя дамы, узарваныя прадпрыемствы, пажарышча, бязлюдныя вуліцы - такімі былі Баранавічы ў дзень свайго вызвалення. Горад панёс велізарныя чалавечыя страты, былі разбураны 80% усіх будынкаў, якія не падлягалі аднаўленню амаль усе прамысловыя прадпрыемствы, былі знішчаныя 2500 жылых дамоў, драмтэатр, шэсць школ, адна з буйнейшых у рэспубліцы радыёстанцыя, электрастанцыя, паравознае дэпо, разрабаваны гарадскі музей. Былі выведзены са строю паравознае і вагоннае дэпо, разбураныя вакзалы, чыгуначныя шляхі і пункты водазабеспячэння паравозаў.
Першыя пасляваенныя гады - гэта сапраўды гады самаадданай працы, якая дазволіла неймавернымі намаганнямі аднавіць і наладзіць вытворчасць на сарака прадпрыемствах, прадстаўленых хаўрусамі і майстэрнямі.
За перыяд з 1944 -1945 гадоў была адноўлена работа ўсіх медыцынскіх устаноў горада, адкрыта шэсць школ, настаўніцкі інстытут. У 1944 годзе адкрыўся першы ў Баранавічах завод - маторарамонтны, дзе працавала семдзесят чалавек. Сёння гэта адно з найбуйнейшых прадпрыемстваў краіны - Баранавіцкі аўтаагрэгатны завод. У 1946 году адкрыўся Дом піянераў і школьнікаў (ул.Пірагова), у 1947 году сваю працу пачала талака «Камунарка», у 1955 году з'явіліся першыя корпусы завода станкапрыладаў.
1960 - 1970 гады - гады імклівага развіцця прамысловасці горада. На паўночна-ўсходняй яго ўскраіне ў 1960 годзе закладваюцца першыя тоны бетону, якія паклалі пачатак будаўніцтву найбуйнейшага ў рэспубліцы баваўнянага камбіната. Разам з камбінатам на працягу шасці гадоў расце і пасёлак тэкстыльшчыкаў - адзін з найбуйнейшых у той час мікрараёнаў горада са шматлікімі крамамі, дзіцячымі садамі, школамі, прафесійна-тэхнічным вучылішчам, медсанчасцю, спартыщным комплексам, палацам культуры, кінатэатрам.
Адначасова з баваўняным камбінатам вядзецца будаўніцтва завода жалезабетонных канструкцый, санэлектранарыхтовак, пазней - завода сянажных вежаў і аўтаматычных ліній. На базе нарыхтоўчай вытворчасці ў 1985 годзе ствараецца самастойнае прадпрыемства - Баранавіцкі станкабудаўнічы завод. Сёння гэта прадпрыемства-«Атлант».
У гэты перыяд і па сённяшні дзень Баранавічы па-ранейшаму з’яўляюцца важным транспартным цэнтрам рэспублікі, а Баранавіцкае аддзяленне Беларускай чыгункі - адно з найбуйнейшых. Дзясяткі цягнікоў з блізкага і далёкага замежжа штодня сустракаюць два гарадскіх вакзала: Баранавічы - Палескія і Баранавічы - Цэнтральныя - галоўныя вароты нашага горада. Сотні маршрутаў па гораду, раёну, рэспубліцы і за яе межамі ажыццяўляе Баранавіцкі аўтобусны парк. Усё гэта красамоўна сведчыць пра рост горада, пра яго імклівае развіццё.
У значнай меры росту горада спрыяў адток жыхароў вёсак, пераезд з іншых гарадоў. Узнікае неабходнасць інтэнсіўнага будаўніцтва жылля і аб'ектаў сацкультбыту. Непазнавальна зменьваецца цэнтр горада, яго ўскраіны, дзе вырастаюць новыя сучасныя шматпавярховыя дамы, непаўторны каларыт у аблічча горада ўносяць культавыя будынкі і многія жылыя дамы прыватнай забудовы.
Асноўная будаўнічая арганізацыя - будтрэст № 25 - пакінула свой слаўны след на Баранавіцкай зямлі будаўніцтвам жылых дамоў і мікрараёнаў, заводаў, фабрык, камбінатаў, школ, медыцынскіх устаноў, крамаў. Год ад года ў Баранавічах з’яўляецца ўсё больш дзіцячых садкоў, школ, вучэльняў, тэхнікумаў, у якіх працуюць вопытныя і мудрыя педагогі. Падпарадкоўваючыся патрабаванням часу, змянялася структура школ, тэрміны навучання ў іх. На базе школ адкрыты гімназіі, пабудаваны ліцэй, Палац дзіцячай творчасці, змяніўся статус многіх устаноў адукацыі і выхавання. Пасля некалькіх рэарганізацый педагагічнае вучылішча ўвайшло ў склад самага маладога ВНУ краіны - Баранавіцкага дзяржаўнага ўніверсітэта.
Сення Баранавічы - адзін з перспектыўных гарадоў Беларусі, у якім сканцэнтраваны найбольш сучасныя дасягненні чалавечай дзейнасці: магутная прамысловасць, гаспадарчыя комплексы, высокая культура, развітая сістэма адукацыі, актыўная інавацыйная дзейнасць і найноўшыя тэхналогіі.
Наш горад - гэта горад актыўнай рэалізацыі дасягненняў навукі і тэхнікі, без якіх немагчымы прагрэс. У аснове базавых каштоўнасцяў развіцця горада закладзены здароўе, бяспека, дабрабыт. Асноўны патэнцыял горада заключаны ў канкрэтных людзях, якія праводзяць стваральную палітыку, якія ствараюць даброты, якія забяспечваюць пераемнасць пакаленняў, якія захоўваюць традыцыі і закладваюць цвёрдую аснову будучыні.
Перагортваючы старонкі біяграфіі горада, Баранавічы паўстаюць перад намі як маленькае паселішча, як цэнтр павета ў Навагрудскім ваяводстве, як абласны цэнтр, як адзін з найпрыгажэйшых гарадоў абласнога падпарадкавання, цэнтр раёна Брэсцкай вобласці.
Узнікненне Баранавічаў звязана з будаўніцтвам Маскоўска-Брэсцкай чыгункі. Пачатак гораду паклала невялікая станцыя гэтай дарогі, здадзеная ў эксплуатацыю ў лістападзе 1871 году - станцыя Баранавічы, якая атрымала сваю назву ад адной з бліжэйшых вёсак. З развіццём яе і, асабліва, з з'яўленнем перспектывы для Баранавічаў ператварыцца ў чыгуначны вузел, пачаў бурна развівацца пасёлак на зямлі, якая належала графіні Я.А. Развадоўскі. 27 мая 1884 г. Мінскае губернскае праўленне прыняло рашэнне пра прыладу тут мястэчка, які атрымаў назву Развадова. Тады ж, ў 1884 годзе, здаецца ў эксплуатацыю чыгунка, якая злучыла Вільню з Роўна і перасякае Маскоўска-Брэсцкую непадалёк ад станцыі Баранавічы. Новая станцыя - Баранавічы (ужо Палескіх чыгунак) - становіцца другім цэнтрам фарміравання будучага горада. У раёне яе ўзнікае і хутка расце паселішча, якое атрымала назву Новыя Баранавічы. Новыя Баранавічы ў сваім развіцці імкнуліся да мястэчка Розвадово (Старым Баранавічам). На мяжы 19-20 стагоддзяў абодва паселішчы зліліся, стварыўшы своеасаблівае ў адміністрацыйным дачыненні цэлае: мястэчка, якое з 1888 г. мела мяшчанскае кіраванне, уваходзіла ў склад Навамышскай воласці, а Новыя Баранавічы, якія знаходзіліся, у асноўным, на сялянскіх землях, ўваходзілі часткамі ў Навамышскую, Сталовічскую, Ястрамбельскую і Дараўскую воласці Навагрудскага павета. Такое становішча стрымлівала развіццё Баранавічаў. Аднак, нягледзячы на гэта, паселішча хутка расло. Калі ў 1897 г. тут пражывала 5 135 чалавек (тут, як і далей, - без уліку войскаў), то на пачатак 1902 г. жыхароў было 8950, а напярэдадні 1-й Сусветнай вайны - больш за 30000 чалавек. Акрамя таго, у Баранавічах размяшчалася значная колькасць (каля 3 000 чалавек) войскаў - чыгуначная брыгада і некалькі батальёнаў пяхотнага палка.
Баранавічы мелі 3 чыгуначныя станцыі, 2 вакзала, паравознае дэпо; свірны, млын і сухарны завод Віленскага інтэнданцтва; дзясяткі прадпрыемстваў (прамысловых і гандлёвых), заснаваных жыхарамі. Найбольш буйнымі з іх былі: тры цагляных, маслабойны, колавай мазі, два лесапільных, чыгуналіцейны завод, два млына, тры фабрыкі млынавых жорнаў. Абароты гандлёвых прадпрыемстваў дасягалі 5-6 мільёнаў рублёў у год. Напярэдадні 1-й Сусветнай вайны ў Баранавічах дзейнічалі сем рознага тыпу школ, меліся чатыры царквы, рымска-каталіцкая капліца, дзесяць малітоўных дамоў. З 1909 году працаваў кінатэатр (электратэатр «Эдем»), з 1911 году - тэлефонная сетка агульнага карыстання. У 1911-1912 гадах выходзіла газета «Баранавіцкі Лісток Аб'яў».
На працягу першага года вайны ў Баранавічах размяшчалася Стаўка Вярхоўнага Галоўнакамандуючага. Мікалай II неаднаразова ў той час бываў у Баранавічах.
У верасні 1915 года мястэчка было захоплена германскімі войскамі. 5 студзеня 1919 года Чырвоная армія вызваліла Баранавічы.
З лютага 1919 года Баранавічы - горад, цэнтр Баранавіцкага павета Мінскай губерні БССР. Падчас савецка-польскай вайны 1919-1920 гадоў горад неаднаразова пераходзіў з рук у рукі, што спрыяла яго далейшаму разарэнню. Пасля адрыньвання ад БССР яе заходніх раёнаў (па Рыжскага мірнага дагавора 1921 гады) Баранавічы - у складзе Польшчы. Цэнтр павета Навагрудскага ваяводства.
Пасля ўз'яднання Заходняй Беларусі з БССР Баранавічы - абласны цэнтр Савецкай Беларусі (з 4 снежня 1939 года). У горадзе налічвалася каля 27 тысяч жыхароў (восень 1939 года). У 1939-1941 гадах у горадзе адкрываюцца новыя і рэканструюцца старыя прамысловыя прадпрыемствы, удасканальваюцца народная адукацыя і ахова здароўя, пачынаюць дзейнічаць дзяржаўны настаўніцкі інстытут, музей выяўленчага мастацтва, абласны драматычны тэатр, іншыя ўстановы культуры.
У першыя дні Вялікай Айчыннай вайны горад быў акупіраваны нямецка-фашысцкімі захопнікамі (з 27 чэрвеня 1941 года). Яны разбурылі і зруйнавалі Баранавічы. Былі знішчаны электрастанцыя, радыёстанцыя, паравознае дэпо, 16 прамысловых арцеляў, усе прадпрыемствы гарпрамкамбіната, 130 крам, 12 сталовых, 15 шапікаў, кінатэатр, музей, драматычны тэатр, 6 школ, Палац піянераў, 2500 жылых і надворных пабудоў. Дзясяткі тысяч чалавек загінулі тут. Жыхары краю вялі рашучую барацьбу з ворагам. На тэрыторыі вобласці дзейнічала Баранавіцкае партызанскае злучэнне, у гарадах - патрыятычнае падполле (толькі ў Баранавічах налічвалася каля дзесяці падпольных груп). Горад быў вызвалены 8 ліпеня 1944 года падчас Баранавіцкай-Слонімскай наступальнай аперацыі. За вылучэнне ў баях пры вызваленні абласнога цэнтра 28 воінскіх злучэнняў і частак былі ўдастоены ганаровага наймення «Баранавіцкіх», 18 - ўзнагароджаны ордэнамі Радзімы.
Разбураныя дамы, узарваныя прадпрыемствы, пажарышча, бязлюдныя вуліцы - такімі былі Баранавічы ў дзень свайго вызвалення. Горад панёс велізарныя чалавечыя страты, былі разбураны 80% усіх будынкаў, якія не падлягалі аднаўленню амаль усе прамысловыя прадпрыемствы, былі знішчаныя 2500 жылых дамоў, драмтэатр, шэсць школ, адна з буйнейшых у рэспубліцы радыёстанцыя, электрастанцыя, паравознае дэпо, разрабаваны гарадскі музей. Былі выведзены са строю паравознае і вагоннае дэпо, разбураныя вакзалы, чыгуначныя шляхі і пункты водазабеспячэння паравозаў.
Першыя пасляваенныя гады - гэта сапраўды гады самаадданай працы, якая дазволіла неймавернымі намаганнямі аднавіць і наладзіць вытворчасць на сарака прадпрыемствах, прадстаўленых хаўрусамі і майстэрнямі.
За перыяд з 1944 -1945 гадоў была адноўлена работа ўсіх медыцынскіх устаноў горада, адкрыта шэсць школ, настаўніцкі інстытут. У 1944 годзе адкрыўся першы ў Баранавічах завод - маторарамонтны, дзе працавала семдзесят чалавек. Сёння гэта адно з найбуйнейшых прадпрыемстваў краіны - Баранавіцкі аўтаагрэгатны завод. У 1946 году адкрыўся Дом піянераў і школьнікаў (ул.Пірагова), у 1947 году сваю працу пачала талака «Камунарка», у 1955 году з'явіліся першыя корпусы завода станкапрыладаў.
1960 - 1970 гады - гады імклівага развіцця прамысловасці горада. На паўночна-ўсходняй яго ўскраіне ў 1960 годзе закладваюцца першыя тоны бетону, якія паклалі пачатак будаўніцтву найбуйнейшага ў рэспубліцы баваўнянага камбіната. Разам з камбінатам на працягу шасці гадоў расце і пасёлак тэкстыльшчыкаў - адзін з найбуйнейшых у той час мікрараёнаў горада са шматлікімі крамамі, дзіцячымі садамі, школамі, прафесійна-тэхнічным вучылішчам, медсанчасцю, спартыщным комплексам, палацам культуры, кінатэатрам.
Адначасова з баваўняным камбінатам вядзецца будаўніцтва завода жалезабетонных канструкцый, санэлектранарыхтовак, пазней - завода сянажных вежаў і аўтаматычных ліній. На базе нарыхтоўчай вытворчасці ў 1985 годзе ствараецца самастойнае прадпрыемства - Баранавіцкі станкабудаўнічы завод. Сёння гэта прадпрыемства-«Атлант».
У гэты перыяд і па сённяшні дзень Баранавічы па-ранейшаму з’яўляюцца важным транспартным цэнтрам рэспублікі, а Баранавіцкае аддзяленне Беларускай чыгункі - адно з найбуйнейшых. Дзясяткі цягнікоў з блізкага і далёкага замежжа штодня сустракаюць два гарадскіх вакзала: Баранавічы - Палескія і Баранавічы - Цэнтральныя - галоўныя вароты нашага горада. Сотні маршрутаў па гораду, раёну, рэспубліцы і за яе межамі ажыццяўляе Баранавіцкі аўтобусны парк. Усё гэта красамоўна сведчыць пра рост горада, пра яго імклівае развіццё.
У значнай меры росту горада спрыяў адток жыхароў вёсак, пераезд з іншых гарадоў. Узнікае неабходнасць інтэнсіўнага будаўніцтва жылля і аб'ектаў сацкультбыту. Непазнавальна зменьваецца цэнтр горада, яго ўскраіны, дзе вырастаюць новыя сучасныя шматпавярховыя дамы, непаўторны каларыт у аблічча горада ўносяць культавыя будынкі і многія жылыя дамы прыватнай забудовы.
Асноўная будаўнічая арганізацыя - будтрэст № 25 - пакінула свой слаўны след на Баранавіцкай зямлі будаўніцтвам жылых дамоў і мікрараёнаў, заводаў, фабрык, камбінатаў, школ, медыцынскіх устаноў, крамаў. Год ад года ў Баранавічах з’яўляецца ўсё больш дзіцячых садкоў, школ, вучэльняў, тэхнікумаў, у якіх працуюць вопытныя і мудрыя педагогі. Падпарадкоўваючыся патрабаванням часу, змянялася структура школ, тэрміны навучання ў іх. На базе школ адкрыты гімназіі, пабудаваны ліцэй, Палац дзіцячай творчасці, змяніўся статус многіх устаноў адукацыі і выхавання. Пасля некалькіх рэарганізацый педагагічнае вучылішча ўвайшло ў склад самага маладога ВНУ краіны - Баранавіцкага дзяржаўнага ўніверсітэта.
Сення Баранавічы - адзін з перспектыўных гарадоў Беларусі, у якім сканцэнтраваны найбольш сучасныя дасягненні чалавечай дзейнасці: магутная прамысловасць, гаспадарчыя комплексы, высокая культура, развітая сістэма адукацыі, актыўная інавацыйная дзейнасць і найноўшыя тэхналогіі.
Наш горад - гэта горад актыўнай рэалізацыі дасягненняў навукі і тэхнікі, без якіх немагчымы прагрэс. У аснове базавых каштоўнасцяў развіцця горада закладзены здароўе, бяспека, дабрабыт. Асноўны патэнцыял горада заключаны ў канкрэтных людзях, якія праводзяць стваральную палітыку, якія ствараюць даброты, якія забяспечваюць пераемнасць пакаленняў, якія захоўваюць традыцыі і закладваюць цвёрдую аснову будучыні.
